با توجه به اهمیت میش ها در گله گوسفندان و حساس بودن این حیوانات به شرایط محیطی مختلف، دامداران یا گله داران باید بسیار مراقب آنها باشند تا دچار مشکلاتی همچون عدم باروری، سقط جنین یا کاهش تولید شیر نشوند.
شاید در وهله اول با خود چنین تصور کنید که نگهداری از میش‌ها چه آبستن و چه غیر آبستن بسیار آسان است و آن‌چنان زحمتی برای دامداران ندارد؛ اما در واقعیت مسائل گوناگونی وجود دارند که بی توجهی به آنها می‌تواند حتی سلامت فرآورده‌های لبنی تولید شده یا بره‌های تازه متولد شده را تحت شعاع قرار دهد. به عنوان مثال توجه به سلامتی و بهداشت، تامین آب و غذا و… از جمله مواردی هستند که در نهایت آبستنی و زایمان میش را به یک زایمان راحت و بی دردسر تبدیل می‌کنند و سبب می‌شود که یک بره جدید به گله اضافه شده و شخص دامدار پس از صرف هزنیه زمانی و مالی زیاد، سود داشتن یک بره اضافی را بدست آورد.
لازم به ذکر است که زاد و ولد میش‌ها اصلی‌ترین دلیل گسترش یک گله به حساب می‌آید. لذا طبیعی است که اکثر دامداران به دنبال تولید مثل هر چه بیشتر میش‌های خود باشند و به سمت روش‌های دو قلوزایی و چندقلوزایی میش ها حرکت کنند.
بدیهی است که زایمان میش نیز همچون زایمان انسان‌ها به یک سری از مراقبت‌ها نیاز دارد و همچنین سقط جنین گوسفند و سخت زایی در اثر عدم وجود شرایط مطلوب حاصل خواهد شد. از این رو قصد داریم در ادامه این مطلب به نقد و بررسی زایمان میش به همراه مراقبت‌های لازم از میش بپردازیم.
دوستانی که به دنبال خرید گوسفند زنده درجه یک در شهر تهران هستند، اینجا کلیک کنید.
چگونگی مراقبت از میش‌آبستن
مدیریت و نگهداری از میش‌های گله به جز بهبود ضریب تبدیل آنها، سبب حفظ سلامت این حیوانات می‌شود که در ادامه بهبود بهره‌وری از آنها را به همراه دارد. لذا در همین راستا بهتر است، به بررسی اجمالی برخی از مهم‌ترین مواردی که باید در مدیریت و نگهداری از میش‌های گله توجه شود، اشاره کنیم:
تأمین آب و غذا کافی و مغذی
میش‌ها برای رشد و تقویت بدنی خود به آب و غذا نیاز دارند. بنابراین، باید مطمئن شوید که میش‌های گله همیشه به آب و خوراک کافی و البته کامل از لحاظ مواد غذایی دسترسی دارند. دو هفته قبل از جفت گیری تغذیه میش‌ها به گونه‌ای باید باشد که وضعیت بدنی آنها بهبود یابد و افزایش وزن پیدا کنند. این فرآیند را فلاشینگ گویند که به موجب آن افزایش درصد بزه زایی در زمان تخمک گذاری حاصل خواهد شد.
فراهم کردن یک سرپناه مناسب جهت نگهداری
واضح است که به مانند سایر موجودات زنده، میش‌های آبستن و غیر آبستن نیز برای در امان ماندن از شرایط آب و هوایی مختلف، باید در یک سرپناه با شرایط استاندارد نگهداری شوند. در دامداری ها سنتی و صنعتی، به شیوه‌های مختلف این سرپناه برای گله گوسفندان یا سایر دام ها در نظر گرفته می‌شود ولی به هر حال جایگاه باید دارای سیستم تهویه خوب، آبخور و آبشخور مناسب، وسایل گرمایشی و سرمایشی و بستر نرم باشد.
البته یک جایگاه نگهداری دام زنده موارد بیشتری باید در نظر گرفته شود که در یک مقاله جداگانه آنها را بررسی کرده‌ایم، پیشنهاد داریم حتما این مقاله از سایت دام سبز را نیز مطالعه نمایید.
مراقبت از سلامت میش‌ها
باید به دوره‌های واکسیناسیون و داروهایی که به میش‌ها می‌دهید، توجه کنید. همچنین، باید با بیماری‌های مشترکی که می‌تواند در میش‌ها رخ دهد، آشنا باشید و از روند پیشگیری بیماری‌های مختلف که ممکن است سلامت این حیوانات را به خطر بیاندازد، اطمینان حاصل کنید.
مدیریت بهداشت گله
در خصوص نگهداری صحیح از میش‌ها باید همواره به این نکته توجه داشته باشید که گله در محیطی پاک و بهداشتی نگهداری شود. تمیز کردن و ضدعفونی کردن محیط زندگی میش‌ها از طریق استفاده از مواد شوینده مناسب و مشاوره با دامپزشکان و انجام معاینات مستمر گله، از کارهای الزامی در خصوص حفظ بهداشت دامداری شما است.
در مورد روش های تشخیص آبستنی گوسفندان اینجا کامل تر بخوانید.
شیردوشی میش‌ها
دوشیدن شیر میش‌ها، مسئله‌ای مهمی است که اگر به شکل درست انجام نشود، ممکن است در کیفیت شیر و همچنین بر سلامت پستان این حیوانات اثرات نامطلوبی به همراه داشته باشد. فرقی نمی‌کند که شیر میش را به صورت دستی یا با دستگاه بدوشید، مهم این است که پس از هر بار دوشش وضعیت سلامت پستان این حیوانات را بررسی کنید، تا پستان دچار عفونت نشده باشد و کیفیت شیر افت نکرده باشد.
ورود به شغل پرورش گوسفند داشتی
جمع آوری گله داشتی و مدیریت گله
در صورتی که هدف شما از ورود به شغل دامپروری، داشتن یک گله گوسفند داشتی است، باید به موارد مختلفی توجه کنید، یکی از این نکات مهم، انتخاب نژاد مناسب و سازگار با شرایط آب و هوایی محل نگهداری شما است. امروزه با توجه به بالا رفتن هزنیه‌های نگهداری و دامپروری، اگر از نژادهای کم بازده و تک قلوزا استفاده کنید، قادر نخواهید بود که سود چندانی بدست آورید. پیشنهاد می‌کنیم قبل از ورود به این حوزه از طریق مشورت با دامداران موفق و افراد خبره، یک نژاد یک دست و پربازده مانند نژاد افشاری، شال و رومانوف را برای گله خود انتخاب کنید
پس از این موضوع، باید کم‌کم آگاهی خود را نسبت به روش‌های نوین دامپروری و نیازهای یک گله داشتنی افزایش دهید. شما در صورت نداشتن علم کافی و آشنایی نداشتن با شرایط نگهداری و مراقبت از میش‌ها نخواهید توانست که بهترین خوراک، محل نگهداری و … را برای حیوانات گله خود فراهم کنید.
با گوسفند رومانوف در این مقاله بیشتر آشنا شوید.
زایمان میش و بره زایی
میش‌های آبستن برای داشتن یک زایمان سالم و بدون دردسر باید یکسری شرایط ویژه برای آنها مهیا شود. مناسب بودن محل زایش و مراقبت از میش در همین زمان بسیار مهم است. توصیه می‌شود که به دلیل جلوگیری از وارد آمدن تنش و استرس به میش آبستن، این حیوان را به یک محل خاص و به دور از سایر گوسفندان (زایشگاه) انتقال دهید و با تشخیص درست زمان زایش و در صورت بروز سخت زایی، سریعا با انجام اقداماتی، فرایند زایمان را برای میش را راحت‌تر کنید.
از آنجایی هم که بره‌ها پس از تولد در همان چند دقیقه اول پس از تولد بسیار ضعیف هستند، باید در محیطی تمیز با شرایط دمایی مطلوب نگهداری شوند و خیلی سریع به آنها آغوز خورانده شود.
عفونت ناشی از ورود عوامل بیماری زا مثل میکروب‌ها و ویروس‌ها به بدن و سرما دو عامل اصلی مرگ و میر بره‌های تازه متولد شده محسوب می‌شوند.
آماده نمودن میش‌ها برای بره زایی
برای کنترل و مدیریت درست شرایط گله، باید محل زایش یا آغل را برای مدت زمان 3 هفته به منظور به دنیا آمدن اولین بره، ضدعفونی و تمیز کرد. استفاده از کلش و کاه تازه به همراه خاک اره برای کف آغل پیشنهاد می‌شود و همچنین مواردی چون سیستم آبرسانی، تهویه، گرمایش و.. را هم در نظر داشته باشید.
با توجه به اهمیت تشخیص زمان زایش، پس از شناسایی میش‌های آبستنی و مراقبت از آنها در طول فصل آبستنی، باید تا حد امکان زمان حدودی زایش آنها را تخمین بزنید. در خصوص شرح مراحل آبستنی میش، به بررسی این نشانه‌ها نیز خواهیم پرداخت.
علل سقط جنین گوسفند
همان‌طور که در بارداری سایر موجودات زنده، سقط جنین اتفاق می‌افتد، در مورد آبستنی میش نیز همین مورد صدق می‌کند. زمانی که دام ماده قادر به نگهداری جنین نباشد و آن را از بدن خود دفع نماید، سقط جنین اتفاق خواهد افتاد. مهم ترین عواملی که به سقط جنین گوسفندان منجر می‌شود، عبارتند از:
دلایل عفونی در سقط جنین میش
برخی از بیماری‌های عفونی که به عنوان دلایل سقط جنین در گوسفندان نیز محسوب می‌شوند، عبارتند از: کمپیلوباکتریوزیس، تب کیو، انگل توکسوپلاسموز، کلامیدیوز، بروسلوز، لپتوسپیروز، بیماری بوردو و بیماری زبان آبی، می‌شوند.
انگل توکسوپلاسموز به عنوان مهم‌ترین بیماری عفونی شناخته می‌شود که سبب سقط جنین میش ها نیز می‌شود. در مدفوع گربه‌ها و پرندگان آلوده این انگل وجود دارد. لذا در صورتی که این نوع از انگل یا مدفوع حیوانات مذکور در میان علوفه‌ها یا آخور میش‌ها وجود داشته باشند و گوسفندان از این گونه محل ها خوراک بخورند، امکان سقط جنین افزایش پیدا خواهد کرد.
نکته حائز اهمیت این است که انگل توکسوپلاسموز به عنوان یک بیماری مشترک در میان انسان و حیوان شناخته می‌شود. بنابراین بانوان باردار نباید به میش‌هایی که به این علت جنین خود را از دست داده‌اند نزدیک شوند.
دلایل غیرعفونی در سقط جنین میش
علل‌های غیرعفونی به اندازه دلایل عفونی و یا حتی بیشتر، خطرآفرین هستند. از جمله عوامل غیرعفونی می-توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم برقراری تعادل میان مقدار پروژسترون و استروژن از دلایل سقط جنین در مورد زایمان میش به شمار می‌آید.
- اقلیم سرد از جمله مضرترین موارد برای میش‌های آبستن به شمار می‌آید. با این حساب در فصول سرد سال باید از میش‌های آبستن، نهایت مراقبت صورت بگیرد.
- از دیگر دلایل سقط جنین میش، مسمومیت غذایی است. چغندر، برگ کلم یخ زده و همچنین کپک موجود بر روی علوفه‌ها از جمله مواردی هستند که با خود، مسمومیت غذایی را به دنبال دارند. لذا در خصوص تغذیه میش‌های آبستن، از عدم حضور این گیاهان در چراگاه اطمینان لازم را حاصل کنید.
- عدم رسیدگی مناسب، تغذیه نامطلوب برای میش‌های آبستن دوقلو یا چندقلوزا می‌تواند در ضعف شدید میش آبستن بسیار پررنگ جلوه کند.
- جابجایی میش‌های حامله یا آبستن باید همراه با توجه ویژه‌ای صورت بگیرد. وارد شدن ضربه به میش یا جنین در حین جابجایی می‌تواند احتمال سقط جنین میش را به دلیل تنش و استرس زیاد افزایش دهد.
- در آزمایش رکتال باید دقت کافی وجود داشته باشد. چرا که احتمال دارد به جنین یا پرده آن ضربه وارد شود.
- وجود بیماری‌هایی چون اسهال و بیماری‌های گوارشی شدید از دیگر دلایل مرسوم برای سقط جنین به شمار می‌آیند.
- افتادن، ضربه خوردن یا جراحات نیز می‌توانند شدت این خطر را بیشتر کنند.
با برنامه فلاشینگ گوسفندان اینجا کامل آشنا شوید.
روش‌های پیشگیری از سقط جنین گوسفند
همانگونه که اشاره کردیم، سقط جنین گوسفند ممکن است به دلایل مختلفی از جمله اختلالات ژنتیکی، عفونت‌های ویروسی و باکتریایی، تغذیه نامناسب و دیگر عوامل اتفاق بیفتد. برای پیشگیری از سقط جنین گوسفند، می توانید از راه‌های زیر استفاده کنید:
- یکی از عوامل مهم در پیشگیری از سقط جنین گوسفند، تغذیه صحیح میش‌های آبستن است. برای این منظور، باید این حیوانات از تغذیه متنوع و کافی برخوردار باشند و از مصرف موارد مضر در خوراک آنها امتناع شود.
- پیشگیری از عفونت‌ها و بیماری‌های عفونی و غیرعفونی از مهم‌ترین فاکتورهای پیشگیری از سقط جنین به شمار می‌آید. همان‌طور که پیش از این هم ذکر کردیم عفونت‌های ویروسی و باکتریایی می‌توانند باعث سقط جنین گوسفند شوند. برای پیشگیری از این عفونت‌ها باید به دوره‌های واکسیناسیون و داروهایی که به گوسفندان می‌دهید توجه کنید و به محیط زندگی گوسفندان توجه کافی داشته باشید.
- گوسفندان حامله یا آبستن برای سلامتی و راحتی به محیطی امن و راحت نیاز دارند که از عوامل خطرآفرین به دور باشند؛ بنابراین باید شرایط محیطی مطلوبی برای آنها فراهم آورده شود.
- مدیریت بهداشت گله در زمان نگهداری گوسفندان آبستن مهم است. باید مطمئن شوید که گله در محیطی پاک و بهداشتی نگهداری می‌شود.
- لازم است که با نیازهای اساسی گوسفندان خود آشنا باشید و آنها را در محیطی مناسب برای رشد قرار دهید.
- تنش‌های حرارتی و سرمازدگی ممکن است باعث سقط جنین در گوسفندان شوند. برای پیشگیری از این مشکلات، باید در فصول گرم، گوسفندان را در سایه‌های خنک نگه دارید و در فصول سرد، برای میش‌های باردار یک محیط گرم و محافظت شده فراهم کنید.
- مدیریت کلی آبستنی گوسفندان و توجه به نیازهای آنها در این دوره، می‌تواند در پیشگیری از سقط جنین موثر باشد. همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردیم برای این منظور، باید با نیازهای رشدی گوسفندان در حاملگی آشنا باشید و به آنها غذا داده و محیطی مناسب برای رشد فراهم کنید.
- به عنوان یک دامدار همیشه یک جعبه کمک‌های اولیه با تجهیزات مورد نیاز برای مواقع اضطراری در هنگام زایمان میش‌های گله خود داشته باشید. به دلیل اینکه اکثر واحدهای پرورش دام در مناطق با فاصله از شهرها قرار دارند، باید برای جلوگیری از خطرات مختلف برخی وسایل ضروری مثل سرنگ، قیچی، مکمل سلنیوم، ویتامین E، محلول 7 درصد تنتور ید، لامپ حرارتی و غیره را در دسترس باشد.
در سایت دام سبز مطالعه کنید: اهمیت واکسیناسیون گوسفندان
مشخصات میش خوب
از نمونه مشخصاتی که باید برای تشخیص میش خوب با آنها آشنایی داشته باشید، موارد زیر هستند:
- درصد باروری میش
- ورن مطلوب بدن در پایان شیرخوارگی
- رشد پس از دوره شیرخوارگی
- وزن بدن در یک سالگی
- تیپ بدن و ظاهر خوب
- ویژگی‌های لاشه
- وزن و کیفیت پشم
سخت زایی در گوسفندان
سخت زایی (Dystocia) یکی از رخدادهای ناخوشایند در زایمان میش است که هنگامی رخ می‌دهد که یک ساعت پس از ظاهر شدن کیسه آمنیون کار زایمان به پایان نرسد؛ در این حالت است که زایمان میش به مشکل بر خواهد خورد و میش به کمک احتیاج پیدا می‌کند. اگر یک میش آشکارا در حال انقباض بدنی و تلاش برای زایش است و بعد از مدتی هیچ اتفاقی نیافتاد، باید بدن میش را بررسی کنید تا مطمئن شوید که جنین در رحم نمرده باشد و بعد با استفاده از مهارت خود سعی کنید به فرایند زایمان میش کمک نمایید.
تغذیه میش در دوره آبستنی و شیردهی
تغذیه میش در دوره آبستنی معمولا باید بیشتر شود. چرا که در این دوره میزان رشد جنین بیشتر است و نیاز میش به پروتئین به شدت افزایش پیدا می‌کند. در این دوره باید از سوء تغذیه میش جلوگیری به عمل آورد تا جنین مراحل رشد را به خوبی طی کند. همچنین که تغذیه میش در اواخر دوره آبستنی باید دو برابر میش‌های عادی باشد. رشد جنین و بافت‌های پستان میش در این دوره افزایش قابل توجهی پیدا می‌کنند که به همین سبب نیز میش به تغذیه بیشتری نیاز پیدا می‌کند.
تغذیه میش در دوره شیردهی باید متناسب با سن، اندازه و شرایط بره هماهنگ باشد. قرار دادن 450 گرم کنسانتره به ازای هر بره برای میش شیرده یکی از الزامات تغذیه‌ای میش در دوران شیردهی به شمار می‌آید.
علائم نزدیک شدن به زمان زایش در میش های آبستن
به مانند بسیاری از پستانداران میش‌های نیز در زمان نزدیک شدن به زمان زایمان از خود نشان‌هایی بروز می‌دهند که دانستن آنها برای دامداران بسیار مفید است. البته این علائم ممکن است از چند روز تا چند ساعت قبل از زایش آشکار شوند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- افتادگی و گشاد شدن پستان‌ها
- زیاد شدن ترشحات واژن
- دیده شدن یک ناحیه فرو رفتگی بین آخرین دنده و مقعد میش
- کاهش اشتها در ساعات پایانی منتهی به زایمان
- پنجه زدن میش آبستن برروی زمین
- دراز کشیدن و متورم شدن ناحیه فرج
پس از تولد بره، میش مادر بلافاصله شروع به لیسیدن آن می‌کند تا غشای صورت بره را پاک کند و بره بهتر نفس بکشد. بهتر شما دامداران نیز با استفاده از یک حوله تمیز مخاط دهان و بینی بره را پاک نمایید.
لیس زدن و تمیز کردن بره راهی برای پیوند خوردن ارتباط بین میش با بره بوده و برای تقویت گردش خون بره تازه متولد شده نیز مفید است.
هنگامی که بره بلند شیر و شیر خورد، نوبت به ثبت اطلاعات لازم، ریختن قطره مخصوص در بینی، ضدعفونی کردن بند ناف می‌رسد.
مراحل آبستنی میش
همان‌طور که گفتیم، تشخیص زمان زایمان میش از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که با کسب اطلاعاتی در مورد مراحل آبستنی میش می‌توان به آگاهی در تشخیص زمان زایمان میش نیز دست یافت.
- شناسنامه میش‌های آبستن را مطالعه کنید. تعین زمان حدودا 150 روز پس از تلاقی است که عموما پنج روز تاخیر دارد.
- پستان‌های میش حدودا دو هفته قبل از بره زایی پر از شیر می‌شوند و پوست آنها به رنگ قرمز در می‌آید.
- تورم زیاد و مایل شدن رنگ قرمز پستان به صورتی در چند ساعت قبل از زایش رخ می‌دهد.
- میش آبستن دارای فرج نرم، براق و بزرگ‌تر است.
- از دستگاه تناسلی حیوان، مایع لزجی خارج می‌شود.
- در هنگام زایش میش از خوردن غذا ممانعت می‌کند و با دراز کشیدن احساس درد خود را بروز می‌دهند.
- هنگام حرکت و دراز کشیدن، غالب میش‌ها صداهایی مانند خرخر ایجاد می‌کند.
- ظاهر شدن کیسه آمنیون از فرج میش، از نشانه‌های نزدیک شدن به زمان زایمان میش محسوب می‌شود.
- پس از اینکه کیسه آمنیون از دستگاه تناسلی خارج شد، پوزه و دست‌های بره خارج می‌شوند و در نهایت تولد بره اتفاق خواهد افتاد.
- سخت‌ترین مرحله زایمان میش، خروج سر بره از فرج میش شناخته می‌شود که پس از خروج آن، شانه‌های بره بیرون می‌آیند و بقیه اندام به راحتی بیرون خواهند آمد.
تولید مثل گوسفندان
در کل زایمان میش پروسه بسیار مهمی به شمار می‌آید که باید در مورد آن اطلاعات کافی و دقیقی را کسب نمود. با توجه به اهمیت دام‌ها در زندگی انسان‌ها، لازم است که نسبت به تولید مثل گوسفندان توجه ویژه‌ای داشت. لبنیات گوسفندان، پشم و گوشت آنها در زندگی بشر ارزش بالایی دارند که با نگهداری درست و تولید مثل گوسفندان می‌توان شرایط بهتری را برای صنعت پوشاک و تغذیه فراهم کرد. اگر میش به هر دلیل آبستنی نشود، بمیرد یا دچار سقط جنین شود، دامپروری که حدود چند سال برای این میش زحمت کشیده است، دچار ضرر و زیان زیادی خواهد شد، پس توصیه می‌کنیم این موضوع را جدی بگیرید.
نحوه مدیریت هرچه بهتر گله میش ها در فصل تولید مثل
برای بدست آوردن یک نرخ باوری بالا و خوب در گله باید پیش از شروع فصل تولید مثل چندین نکته اساسی و مهم،که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کردم را حتما در نظر داشته باشید. اهمیت توجه به این نکات به حدی زیاد است که با رعایت درست آنها، مطمئنا می‌توانید نرخ زاد و ولد گله خود را در فصل زایش افزایش دهید.
1- فراهم نمودن یک محیط نگهداری مناسب و تمیز
بدون شک مهیا کردن یک جایگاه تمیز با امکانات و تهویه کافی علاوه بر حفظ سلامت قوچ ها و میش های گله ، سلامت بره هایی که در آینده نزدیک قرار است به گله شما اضافه شوند را هم تا حد زیادی تضمین خواهد کرد.
2- بالانس نمودن جیره غذایی این حیوانات
مقدار مواد مغذی و مکمل هایی که در جیره میش ها و قوچ های گله باید وجود داشته باشد، برحسب شرایط مختلف می‌تواند متغییر باشد. این مورد نیاز به بررسی و مشورت گرفتن با کارشناس جیره نویسی دارد اما به عنوان یک پیشنهاد مهم حتما سعی کنید که در فصل جفت گیری و تولید مثل، شرایط بدنی این حیوانات در حد نرمال (نه بیش از حد چاق یا لاغر) باشد.
3- توجه به شرایط بدنی و سلامتی قوچ ها و میش های گله
با اینکه چک کردن شرایط بدنی و سلامت این حیوانات باید همیشه انجام شود اما پیش از شروع فصل جفت گیری به دلیل اهمیتی که وضعیت سلامت میش ها و قوچ ها بر نرخ باوری کل گله می‌گذارند، باید با دقت بیشتری بررسی شوند.
